जाणून घ्या! पुणे शहराचं हवामान, त्याची वैशिष्ट्ये व ते वर्षभर आल्हाददायक का असतं?

आपले पुणे शहर वर्षभर असणाऱ्या आल्हाददायक हवामान आणि वातावरणासाठी ओळखले जाते. या हवामानावर आपण पुणेकर आणि इतर लोक देखील प्रेम करतात, कारण ते उत्पादकता आणि सकारात्मक ऊर्जा वाढवते. चला, आज आपण याबद्दल अधिक जाणून घेऊया.

पुण्याचं हवामान उष्णकटिबंधीय (Tropical) आहे, ज्यामध्ये मान्सूनमुळे जून ते ऑक्टोबर या काळात पावसाळी हंगाम आणि नोव्हेंबर ते मे या काळात कोरडा हंगाम असतो. शहराची उंची आणि पर्वतांच्या सान्निध्यामुळे, हिवाळ्यात रात्री आणि दिवसाच्या तापमानात मोठे बदल होतात आणि रात्री थंडी वाढू शकते. उदाहरणार्थ, फेब्रुवारी 2012 मध्ये तापमान 4.6 अंश सेल्सिअस पर्यंत खाली आले होते.

मान्सूनपूर्व काळात तापमान वाढते आणि एप्रिल ते जूनच्या सुरुवातीपर्यंत, सर्वात उष्ण दिवसांमध्ये ते 40 अंश सेल्सिअस (104°F) पेक्षाही जास्त जाऊ शकते. एप्रिल 2019 च्या अखेरीस तापमान 43 अंश सेल्सिअस (109.5°F) पर्यंत पोहोचले होते. अरबी समुद्राच्या किनाऱ्यापासून पुणे फार दूर नसले तरी, येथील सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमुळे उन्हाळी मान्सूनचा प्रभाव शहरापर्यंत अंशतःच पोहोचतो. याव्यतिरिक्त, कोरडा हंगाम बराच काळ असतो, त्यामुळे येथील भूभाग अर्ध-शुष्क (Semi-arid) स्वरूपाचा आहे.

एकीकडे, पुणे शहर उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळांच्या मार्गावर येते. साधारणपणे, चक्रीवादळे एप्रिल ते डिसेंबर दरम्यान येतात, ज्यामध्ये मान्सूनपूर्वी आणि नंतर (एप्रिलच्या अखेरीस ते जूनच्या सुरुवातीस आणि ऑक्टोबर-नोव्हेंबरमध्ये) त्यांची तीव्रता सर्वाधिक असते. या भागाला सहसा चक्रीवादळांचा थेट फटका बसत नाही, कारण ती उत्तरेकडे किंवा दक्षिणेकडे जातात. शिवाय, येथील पर्वत शहराला वारे आणि अतिवृष्टीपासून काही प्रमाणात संरक्षण देतात, ज्याचा सर्वात तीव्र परिणाम किनाऱ्यावर होतो.

पुणे शहरातील हवामान

पुण्यात, ओल्या (पावसाळी) हंगामात दमट, वाऱ्याचे प्रमाण जास्त आणि ढगाळ वातावरण असते; तर कोरड्या हंगामात आकाश बहुतेक वेळा स्वच्छ असते; आणि वर्षभर उष्णता जाणवते. वर्षभरात, येथील तापमान साधारणपणे 55°F ते 97°F पर्यंत बदलते आणि ते क्वचितच 48°F पेक्षा कमी किंवा 102°F पेक्षा जास्त होते. पुण्यात उष्ण हवामानासाठी वर्षातील सर्वोत्तम वेळ मार्च महिन्याच्या मध्यापासून ते मे महिन्याच्या मध्यापर्यंत आहे.

तापमान आणि ऋतू

आपल्या शहरात उष्ण हंगाम, 2.5 महिने टिकतो, जो 12 मार्च ते 26 मे पर्यंत असतो. या काळात सरासरी दैनंदिन कमाल तापमान 94°F पेक्षा जास्त असते. पुण्यात वर्षातील सर्वात उष्ण महिना मे असतो, ज्याचे सरासरी कमाल तापमान 96°F आणि किमान तापमान 73°F असते. शिवाय, थंड हंगाम 3.0 महिने टिकतो, जो 24 जून ते 26 सप्टेंबर पर्यंत असतो. या काळात सरासरी दैनंदिन कमाल तापमान 86°F पेक्षा कमी असते. पुण्यात वर्षातील सर्वात थंड महिना जानेवारी असतो, ज्याचे सरासरी किमान तापमान 55°F आणि कमाल तापमान 86°F असते.

तुम्हाला माहीत आहे का, मेक्सिको(Mexico) मधील पुएंते दे इक्स्टला(Puente de Ixtla) शहर, जे आपल्यापासून 9,840 मैल दूर आहे, पुण्याच्या तापमानाशी सर्वाधिक मिळतेजुळते तापमान असलेले सर्वात दूरचे परदेशी ठिकाण आहे.

ढगांचे आवरण

पुण्यात, ढगांनी व्यापलेल्या आकाशाच्या सरासरी टक्केवारीमध्ये वर्षभर मोठे हंगामी बदल अनुभवण्यास मिळतात. वर्षातील ढगांचा स्वच्छ काळ साधारणपणे 13 ऑक्टोबर पासून सुरू होतो आणि 7.3 महिने टिकून 23 मे च्या आसपास संपतो. पुण्यात वर्षातील सर्वात ढग स्वच्छ महिना फेब्रुवारी आहे, ज्यामध्ये सरासरी 81% वेळेस आकाश स्वच्छ, मुख्यतः स्वच्छ किंवा अंशतः ढगाळ असते.

वर्षातील ढगाळ काळ साधारणपणे 23 मे पासून सुरू होतो आणि 4.7 महिने टिकून 13 ऑक्टोबर च्या आसपास संपतो. पुण्यात वर्षातील सर्वात ढगाळ महिना जुलै आहे, ज्यामध्ये सरासरी 86% वेळेस आकाश पूर्णपणे ढगाळ किंवा मुख्यतः ढगाळ असते.

पर्जन्यमान

कोणताही ओला दिवस (Wet day) म्हणजे, ज्या दिवशी किमान 0.04 इंच (1 मिमी) द्रव किंवा द्रवासम तुल्य पर्जन्यवृष्टी होते. पुण्यात ओल्या दिवसांची शक्यता वर्षभर लक्षणीयरीत्या बदलते. ओला (पावसाळी) हंगाम 4.1 महिने टिकतो, जो 2 जून ते 7 ऑक्टोबर पर्यंत असतो. या हंगामात कोणत्याही दिलेल्या दिवशी ओला दिवस असण्याची शक्यता 33% पेक्षा जास्त असते. पुण्यात सर्वाधिक ओले दिवस असलेला महिना जुलै आहे, ज्यामध्ये सरासरी 20.1 दिवस किमान 0.04 इंच (1 मिमी) पर्जन्यवृष्टी होते.

एकीकडे, कोरडा हंगाम 7.9 महिने टिकतो, जो 7 ऑक्टोबर ते 2 जून पर्यंत असतो. पुण्यात सर्वात कमी ओले दिवस असलेला महिना जानेवारी आहे, ज्यामध्ये सरासरी 0.2 दिवस किमान 0.04 इंच (1 मिमी) पर्जन्यवृष्टी होते.

पुण्यात पाऊस पडणाऱ्या दिवसांची संख्या जुलै महिन्यात सर्वाधिक असते, ज्याची सरासरी 20.1 दिवस आहे. या वर्गीकरणानुसार, वर्षभर पर्जन्यवृष्टीचा सर्वात सामान्य प्रकार म्हणजे फक्त पाऊस, ज्याची संभाव्यता 15 जुलै रोजी 66% पर्यंत उच्च असते.

पुण्यात मासिक पर्जन्यमानामध्ये देखील मोठे हंगामी बदल अनुभवण्यास मिळतात. पावसाळी कालावधी आपल्या शहरात 6.8 महिने टिकतो, जो 1 मे ते 25 नोव्हेंबर पर्यंत असतो. या काळात सरकता 31-दिवसांचा पाऊस किमान 0.5 इंच (13 मिमी) असतो. पुण्यात सर्वात जास्त पाऊस असलेला महिना जुलै आहे, ज्यामध्ये सरासरी पर्जन्यमान 13.3 इंच (338 मिमी) असते. तर, पाऊस नसलेला कालावधी 5.3 महिने टिकतो, जो 25 नोव्हेंबर ते 1 मे पर्यंत असतो. पुण्यात सर्वात कमी पाऊस असलेला महिना जानेवारी आहे, ज्यामध्ये सरासरी पर्जन्यमान 0.1 इंच (3 मिमी) असते.

दिवसाचा कालावधी

पुण्यात दिवसाचा कालावधी वर्षभर बदलत राहतो. 2025 मध्ये, सर्वात लहान दिवस 21 डिसेंबर आहे, ज्यामध्ये 11 तास, 1 मिनिट सूर्यप्रकाश असतो; तर सर्वात मोठा दिवस 21 जून आहे, ज्यामध्ये 13 तास, 15 मिनिटे सूर्यप्रकाश असतो.

आर्द्रता

पुण्यात जाणवणाऱ्या आर्द्रतेमध्ये (दमटपणामध्ये) सुध्दा मोठे हंगामी बदल अनुभवण्यास मिळतात. दमट कालावधी 6.3 महिने टिकतो, जो 30 एप्रिल ते 9 नोव्हेंबर पर्यंत असतो. या काळात 25% पेक्षा जास्त वेळेस दमट, त्रासदायक किंवा असह्य पातळीची आर्द्रता जाणवते. पुण्यात सर्वात जास्त दमट दिवस असलेला महिना जुलै आहे, ज्यामध्ये 30.5 दिवस दमट किंवा त्याहून वाईट आर्द्रता असते. तर, येथे सर्वात कमी दमट दिवस असलेला महिना फेब्रुवारी आहे, ज्यामध्ये 0.3 दिवस दमट किंवा त्याहून वाईट आर्द्रता असते.

वाऱ्याचा वेग

कोणत्याही विशिष्ट ठिकाणी अनुभवास येणारा वारा स्थानिक भूभाग आणि इतर घटकांवर खूप अवलंबून असतो आणि त्वरित वाऱ्याचा वेग आणि दिशा तासाभराच्या सरासरीपेक्षा जास्त बदलते.

पुण्यात सरासरी ताशी वाऱ्याच्या वेगात वर्षभर अतिशय मोठे हंगामी बदल अनुभवण्यास मिळतात. जास्त वाऱ्याचा भाग 3.2 महिने टिकतो, जो 24 मे ते 30 ऑगस्ट पर्यंत असतो. या काळात सरासरी वाऱ्याचा वेग 10.8 मैल प्रति तास (17.4 किमी/तास) पेक्षा जास्त असतो. पुण्यात वर्षातील सर्वात वाऱ्याचा महिना जुलै आहे, ज्यामध्ये सरासरी ताशी वाऱ्याचा वेग 15.2 मैल प्रति तास (24.5 किमी/तास) असतो.

शांत वेळेचा भाग 8.8 महिने टिकतो, जो 30 ऑगस्ट ते 24 मे पर्यंत असतो. पुण्यात वर्षातील सर्वात शांत महिना जानेवारी आहे, ज्यामध्ये सरासरी ताशी वाऱ्याचा वेग फक्त 6.4 मैल प्रति तास (10.3 किमी/तास) असतो.

संदर्भ 

1. https://tinyurl.com/3ndtma74

2. https://tinyurl.com/2u4er5e9

3. https://tinyurl.com/4tn9c2kd

4. https://tinyurl.com/2f9rjv8s